6/8 Arjantin – Chamame, Chacarera, Zamba – Tango Sound
Üç önemli Arjantin Folklorik dansına bakacağız bugün ve Tango üzerindeki etkilerini anlamaya çalışacağız.
Chamame türündeki Merceditas’tan ve tangolaştırılmasından bahsetmiştik. Burada da “Asi se baila el Chamamé”da folklorik bir dans var. El Negro Palma çalıyor. Daha önceki yazımdan alıntı yapıyorum: “Chamame” Arjantin Mezopotamyası’na (Kuzedoğu Arjantin’de iki büyük nehrin arası) ait köklerinde yerli Paraguay ve göçmen Volga Almanları’nın Schottische müziklerini barındıran, 6/8 ölçülük ve sıklıkla akordeon(veya bandoneon), gitar ve keman ile, zaman zaman da salonda icra edildiğinde piyano ve double bass’ın da eklendiği bir müzik formu.
En bilinen Chamame şarkısı Merceditas’ı hatırlayalım; 1971 Ernesto Mondiel yorumu ile dinliyoruz. Valse ne kadar yakın olduğuna dikkat edebilirsiniz. Bir önceki Chamame’ye göre daha yavaş ve romantik.
Chacarera Arjantin’in biraz daha iç kısmında, Santiago del Estero’da yine kırsala ait kabul edilen bir halk müziği ve dansı, Chamame gibi 6/8’lik ölçüsü var. Arada bir 3/4’lük olarak notaya yazılsa da sık ritminden ve vurgularından dolayı 6/8’e çıkıyor. Senkoplara (Sürprizli, beklenmedik yerde anlık, kesik ritimler) ve vurgulara dikkat edin. Erkek dans ederken sert ayak hareketleri yere vurarak kadına kur yapıyor. Videoda alkışla da, ayak vuruşları ile de ritmi destekledikleri için senkopları rahatlıkla hissedebiliyorsunuz. Burada Chamame’deki gibi çiftlerin yakın dansı yok.
Tango ustaları Oscar Mandagaran – Georgina Vargas çiftinin arkadaşları Latigo Daniel ile üçlü Chacareralarını izliyorsunuz. Chacarera’nın önerdiği duygu ve fikir Chamame’den tamamı ile farklı. Eşler yakınlaşıp uzaklaşıyorlar, sarılarak dans etmiyorlar, Chamame’de sarılarak tutuş varken Chacarera’da baştan sona davet, çağrı ve gösteri var. Chamame daha akıcı iken ve bu yönü ile daha vals’i çağrıştırırken Chacarera daha kesik, ayak vuruşları Flamenco etkisini hissettiriyor, senkopları ve kur/davet davranışları Tango ritüellerini anımsatıyor. Her iki dansın orijinine de bakarsak benzer sonuca ulaşıyoruz. Chamame’de bir Doğu Avrupa etkisi varken, Chacarera’da Iber yarımadasının etkisi var. Figürlerinde ara ara Flamenco dansındaki agresyonu hissediyorsunuz.
Çiftin 2009’da Kanada’da yaptıkları bu Chacarera performansında ve kıyafetlerinde Flamenco etkisini görebilirsiniz. Erkek dominant, güçlü, bıçkın, sert, enerjik, hareketli, maço.
Mandagaran-Vargas çiftinin Youtube’da çok sayıda videosu var. Dikkat çeken bir detay ise Mandagaran’ın diğer maestrolara göre dans ederken yaptığı kayık gibi salınım miktarını ve vurgusunu fazla fazla, geniş geniş yapması. Mandagaran Arjantin halk danslarında da uzman ve maestro. Chamame’de de Chacarera’da da benzer salınımı izlemişsinizdir. Ayrıca Mandagaran çok hareketli dans ediyor, fazla figür kullanıyor, enerjisi yüksek. Mandagaran Tango’nun ne kadar çok bileşeni olduğu konusunda en iyi örneklerden. 2013’de İtalya’da çekilmiş Valslerini izliyoruz. 1939 Enrique Rodriguez kaydı “Fru Fru”, Roberto Flores söylüyor. Sözler Homero Manzi’ye ait, beste Henri Jacque Chatau’nun.
Zamba Chacareraya ritim olarak da dans olarak da benziyor. Ama daha romantik. Chacarera oyuncu ve neşeli. Burada her ikisini üstüste aynı sahnede seyretme şansınız var. Chacarera görece olarak akışkan, Zamba daha aksak, bu yüzden de Tango hissine bir adım daha yakın, dramatik duyguları harekete dönüştürme kapasitesine sahip, Tangoya benzer dur kalkları, kesikleri, senkopları Chacarera’dan da baskın. Zamba minör, hüzünlü, Chacarera Majör, mutlu.
Zamba da 6/8 ölçülü, aynı Chamambe ve Chacarera gibi. Zamba ise Peru’dan gelmiş, Arjantin’e yerleşmiş, Arjantinli olmuş bir tür. (Samba ile karıştırılmasın)
Burada da başka bir Chacarera-Zamba mix doğaçlama performansı görüyorsunuz. Birbirinin o kadar içine geçiyor ki, yaptığımız tarifler ve çizgiler anlamsız kalıyor. Hem neşeli, hem acılı, sevgi dolu, bir o kadar da öfkeli ve isyankar. Bu sınırların çizilebilmesi ve standartlaştırma çabasının nedeni genellikle daha anlaşılır hale getirme, gruplayabilme ve hafızaya kolay yerleştirebilme… müzikte de sanat konularında da bilimsel konularda da bu nedenle sıkça çuvalladığımız oluyor, ama çuvallayana kadar da bizi bir yerlere taşıyor. Çerçeveler, sınırlar, kurallar değişebilir, bugün böyle, yarın farklı da çizilebilir, gidebileceğimiz yere kadar bize yardımcı olması önemli; daha doğrusunu öğrenene kadar bu bilgilerle yaşıyoruz, hepsi bu. Tango stilleri ile ilgili sınıflama yaparken de aynı sorunla karşılaşıyoruz.
Mandagaran ve Vargas’ın Zamba performanslarını izliyorsunuz.
Yine Zamba; geleneksel kıyafetler içinde canlı bir grup var. Erkek Gaucho kıyafeti içinde, Arjantin’in kırsalını canlandırıyor. Gaucho Arjantin ve Uruguay’ın sembolü kahraman erkek figürü. Mandagaran’ın ruhunu ve anlatım biçimini anlamamızda yardımı olabilir.
“La Companera” Hugo Diaz’ın (1927-1977) Zambası. Diaz Arjantin’in iç kısımlarında kuzey-batısında doğdu ve tipik bir Buenos Aires’liden çok farklı yaşadı. 5 yaşında kaza geçirip görme yeteneğini kaybetti, 2 yıl sonra bir ameliyat oldu ve iyileşti, bu arada Harmonica’da ustalaşmış, derinleşmiş, çok küçük yaşlarda Ses-Duygu-İfade ilişkilerini keşfetmiş ve kendi “Sound”unu bulmuş, küçücük bir enstrümanla ve nefesi ile büyük bir orkestranın gücünü vermeyi başarmıştı. Diğer büyük Tango müzisyenleri gibi İtalyan kökenli değil Hugo Diaz, İtalyan müzik geleneğinden de gelmiyor. Ama o orkestraları dinliyor ve harmonikası ile melodisini ve ritmini verebiliyor. Belki Hugo Diaz’ın neden kolaylıkla Tango’ya Arjantin kırsalının ruhunu başarı ile kattığını da buradan tahmin edebiliriz. Büyük orkestralara ihtiyaç duymadan, solo, düet, trio olarak bunu çok rahat başarıyor. Arjantin demek göç demek, sürgün demek, özlem demek, şehrinde de böyle, kırsalında da. Milonga gecelerimizden birinde bir DJ arkadaşımız Milonga tandasına sıra geldiğinde Hugo Diaz Zambalarını çaldı. Zambalar 6/8, Milongalar ise 2/4, ama hiç kimsede bir şaşkınlık yoktu ve herkes Milonga figürleri ile çok severek dans etti. Zamba’nın ölçüsü farklı da olsa “Senkoplar, aksaklar, dramatik iniş çıkışlar, melodi, Hugo Diaz’ın “Sound”u ve iki Tango tandasından sonra sıranın Milonga tandasına gelmiş olması” milongueroları dansa çağırdı. Merceditas’ın da Tangoya uyması ve davetkar olması bundan işte. 6/8 Chamame olan ölçü biraz vurgularla oynama ile 4/4’leşiyor, tangolaşıyor, “Sound”undan dolayı ve melodisinin de baskın gücü ile dansa çağırıyor. Kurallar değişebiliyor duruma göre, sabit kalmıyor.
“Milonga Para Una Armonica” Hugo Diaz bestesi. Diego Riemer ve Mariana Dragone çiftininin 2010’da Amsterdam’daki performansları. Zamba’nın 6/8’inden Milonga’nın 2/4’üne geçiyoruz. Melodide, aksaklarda, ruhunda ve sound’unda uyum ve bütünlük var.
Şimdi de aynı parçayı Beltango yorumu ile dinleyeceğiz, Chicho Frumboli ve Juana Sepulveda çifti dans ediyor. Beltango Avrupalı, Sırp bir Tango Quinteti (beşlisi).
Diğer bir Zamba örneği “Alfosina Y El Mar”ı dinleyeceğiz. Alfonsina Storni (1892-1938) İsviçre(İtalyan kesimi) kökenli, Arjantinli modernist bir kadın şair. Denize yürüyerek intihar ediyor ve bu şarkı da onun anısına. “Alfonsina ve deniz”. Ariel Ramirez’in bestesi, Mercedes Sosa yorumluyor. 1983 kaydı, piyanoda Ramirez’in kendisi var.
Anibal Lautro’nun Valeria Maside ile Zamba müziğinde Tango performansını izliyoruz. Mercedes Sosa’dan “Zamba para olvidarte” – Diego Torres ve Facundo Ramirez eşlik ediyorlar. Modern ve sade bir Zamba çalıyor, ama Tango dansı ne kadar da rahat oturmuş üzerine.
Son olarak Zamba ve Chacarera performanslarını sırası ile izliyoruz.
Görüşmek dileği ile...
Aren Leon
